Deze browser wordt niet meer ondersteund. Gebruik een recente versie van Edge, Chrome of Firefox.

In het weekend van 10 en 11 september is het eindelijk zover: Open Monumentendag Amsterdam. Er zijn enkele bijzondere nieuwelingen, de komende editie. Zoals: het NACO-huisje dat 17 jaar heeft geschitterd door afwezigheid en zijn deuren voor de eerste keer opent voor het grote publiek. Maar hoe is dit parmantige houten huisje met Scandinavische en koloniale accenten, óp het IJ aan de achterkant van het Centraal Station beland?

Het kantoor van Rederij NACO wordt naar Zaandam versleept. Links de Buiksloterweg en de Voorhaven van het Noordhollandsch Kanaal, midden rechts de Sixhaven en het IJplein | Stadsarchief Amsterdam, foto Doriann Kransberg, 6 mei 2004 (Collectie Dienst infrastructuur Verkeer en Vervoer)

Rond 1880 werd de achterzijde van Centraal Station Amsterdam gekenmerkt door 15 steigers die allemaal enkele tientallen meters het IJ instaken. Op de steigers huisden verschillende beurtvaartrederijen. Beurtvaart was een vorm van scheepvaart, waarbij passagiers, vracht en vee volgens een dienstregeling langs een vast traject werden vervoerd. De beurtvaartrederijen verzorgden tot de jaren 50 van de 20ste eeuw een groot deel van het openbaar vervoer in Nederland. Met de komst van innovaties, zoals de stoommachine, raakte het vervoer over water minder in schwung.

Aan een van de 15 steigers lag het houten huisje, destijds van Rederij Koppe en ontworpen als kantoor. Deze Nederlandse rederij was tussen 1909 en 1972 voornamelijk actief in de binnenvaart. In 1942 werd de rederij overgenomen door de Nederlandse Spoorwegen (NS). De ‘beurtvaartdienst’ werd tot 1963 door de NS uitgevoerd. Na 1963 werd er nog een paar jaar uitsluitend ’s zomers gevaren, in het toeristenseizoen, totdat de Noordhollandsche Auto Car Onderneming -NACO dus- de dienst overnam. NACO was verantwoordelijk voor alle diensten op het water en tevens de laatste gebruiker van het huisje.

Flyer Rederij Koppe NV (folders uitgegeven in 1960) | Stadsherstel Amsterdam

De architect van het markante NACO-huisje is Guillaume la Croix (1887-1923). Anders dan zijn naam doet vermoeden is La Croix een echte Amsterdammer, geboren in de Nieuwmarktbuurt. Zijn vader was timmerman en later opzichter bij de gemeente. In die dagen waren architecten vaak timmermanszonen, de beroepen lagen toen nog rechtstreeks in elkaars verlengde. La Croix is in 1900 assistent-tekenaar bij Edward Cuypers (1859-1927), dan een van de invloedrijkste architecten in de periode vlak voor de Amsterdamse School. In 1908 stapte hij over naar het architectenbureau van A.J. Jacot (1864-1927), beroemd én omstreden vanwege zijn pompeuze winkelpanden, zoals modepaleis Hirsch op het Leidseplein (1911). De eerste omvangrijke klus die La Croix toegewezen kreeg betrof de wederopbouw van het eiland Marken. Marken werd op 13 en 14 januari 1916 zwaar getroffen door de Zuiderzeevloed, een watersnoodramp die zich rond de Zuiderzee voltrok. Veertien van de typische Markense huizen op palen komen uit de pen van La Croix. Hij ontving voor het ontwerp een zilveren medaille van verdienste van de gemeente.

La Croix’ houten scheepskantoor, het NACO-huisje, staat op betonnen palen en is licht uitgevoerd omdat het op een -eveneens door hem ontworpen- steiger staat. Het is in Amsterdamse School-stijl gebouwd, waarbij La Croix zich heeft laten inspireren door Nederlandse en exotische architectuur. Zo staat het huisje ook bekend als het Minangkabause Huis, omdat La Croix zou hebben willen verwijzen naar het (inmiddels voormalige) Nederlands-Indië. De Minangkabauers vormen een etnische groep op Sumatra. Hun huizen staan op palen en de puntige daken van de traditionele huizen, zoals het NACO-huisje ook heeft, symboliseren de opkrullende hoorns van de karbouw (waterbuffel). Als symbool van grootheid en kracht speelt de hoorn een grote rol in de levens van de Minangkabauers.

Wereldtentoonstelling op de Museumterreinen (Museumplein). De Internationale, Koloniale en Uitvoerhandel Tentoonstelling Amsterdam in 1883. Interieur van de Koloniale Afdeling, met de Kampong met het Minangkabause huis | Stadsarchief Amsterdam, foto Pieter Oosterhuis, 1883 (Collectie kabinetfoto’s)

Ook kan het huisje zijn geïnspireerd door de traditionele bouwwijze van de Toradja op Sulawesi. Hun met geometrische patronen versierde daken zijn gekromd en symboliseren een boot, ter ere van de voorouders die per boot naar Toradja zijn gekomen. Op de huizen prijken diverse hoorns: het aantal buffelhoorns geeft de status van de familie aan. Misschien verwijzen de hoekversieringen van het NACO-huisje naar deze buffelhoorns. Een andere bewering of kijk is dat La Croix zich heeft laten inspireren door Finse blokhutten, huizen op Marken (waar Reederij Koppe ook een dienst heeft) en de voorgevels van middeleeuwse huizen in Amsterdam die immers ook vooroverhellen.

Het kantoor van rederij NACO B.V. (steiger 7, De Ruijterkade 84A) | Stadsarchief Amsterdam, foto Ino Roël, oktober 1987.

Het NACO-huisje aan het IJ, dat in 2001 een rijksmonument werd, kon niet op haar plek blijven liggen door de verbouwingen aan het Centraal Station. Daarom werd het (in 2004) met een ponton over het water naar Zaandam gebracht, waar het werd opgeslagen. In 2016 werd Stadsherstel Amsterdam eigenaar van huisje. Maar de toestand was er met de jaren niet beter op geworden. Veel van het hout was gaan rotten, wat de restauratieopgave van dit huisje met kwetsbare Amsterdamse Schooldetails alleen maar groter maakte. Met behulp van crowdfunding onder de Vrienden van Stadsherstel en dankzij de bijdrage van diverse donateurs, fondsen en de Gemeente Amsterdam lukte het om het monument weer in oude luister te herstellen. Zo maakten de Vrienden het bijvoorbeeld mogelijk om de ‘buffelhoorns’ – de typerende en koloniaal aandoende hoekornamenten – te restaureren. Het NACO-huisje is gelukkig weer op zijn oorspronkelijke plek aan het IJ. En in volle glorie te bewonderen tijdens Open Monumentendag Amsterdam 2022.

Terugplaatsing herstelde NACO-huisje, weer thuis aan de oever aan het IJ | foto Stadsherstel / Jan Reinier van der Vliet.

In de rubriek Erfgoed van de Week staat elke week een bijzondere archeologische vondst, vindplaats, voorwerp, monumentaal gebouw of historische plek in de stad centraal. Via de website amsterdam.nl/erfgoed, Twitter @erfgoed020 en Facebook Monumenten en Archeologie delen de erfgoedexperts van Monumenten en Archeologie het erfgoed van de stad met Amsterdammers én overige geïnteresseerden.

Bannerfoto: NACO-huisje terug aan het IJ, achter Centraal station Amsterdam. Bij de nieuwe aanlegplaats voor de pont naar IJplein | foto Edwin van Eis, gemeente Amsterdam (maart 2022)

Over Stadsherstel en 'hun' NACO-huisje

Filmpjes over de terugkeer van het NACO-huisje "naar Mokum" (en de reacties van Amsterdammers).

Op 10 en 11 september 2022 openen ruim 50 monumenten in Amsterdam, waaronder het NACO-huisje, hun deuren!

Erfgoed van de Week elke week in je mailbox? Abonneer je dan op de nieuwsbrief van de gemeente Amsterdam.

Hebt u een vraag en kunt u het antwoord niet vinden op deze website? Neem dan contact met ons op.

Benieuwd wat er allemaal te doen is in de stad? Op Iamsterdam.com vindt u de beste tips op het gebied van cultuur, uitgaan en evenementen.